Trong vài năm trở lại đây, người ta không chỉ nói đến IQ (chỉ số thông minh) hay EQ (trí tuệ cảm xúc) mà còn nhắc đến một loại "chỉ số" khác cũng quan trọng không kém, đó là MQ (Moral Quotient), tạm dịch là chỉ số đạo đức. Đây là năng lực giúp con người phân biệt đúng sai, giữ vững nguyên tắc sống, ứng xử có trách nhiệm với bản thân và cộng đồng. MQ không phải là thứ bẩm sinh mà được hình thành qua quá trình giáo dục và quan sát từ môi trường sống, đặc biệt là gia đình.

Tuy nhiên, không ít cha mẹ hiện nay lại hiểu sai hoặc bỏ qua vai trò của MQ, chỉ chú trọng vào thành tích, kỹ năng hay cảm xúc của con. Họ tưởng mình đang dạy con tốt, nhưng thực ra lại làm tổn hại đến năng lực đạo đức của trẻ, đôi khi chỉ vì 3 hành vi rất phổ biến dưới đây:

1. Luôn bênh con vô điều kiện, bất kể đúng sai

Một đứa trẻ đi học đánh bạn, bị cô giáo nhắc nhở. Về nhà, người mẹ lập tức nổi giận với cô: "Chắc tại bạn kia chọc trước, con tôi hiền lắm!". Một lần khác, con vi phạm nội quy lớp, người bố lại lén gọi cô giáo xin bỏ qua để "con đỡ xấu hổ".

Cha mẹ MQ thấp thường phản xạ bằng bản năng bảo vệ, chứ không để ý đến giá trị công bằng. Khi họ bênh con một cách mù quáng, trẻ sẽ dần học được rằng chỉ cần "có người nhà đứng sau", mình có thể thoát khỏi hậu quả, thậm chí không cần nhìn nhận hành vi của bản thân.

Lâu dần, trẻ mất khả năng tự phân biệt đúng sai, vì ranh giới ấy đã bị chính người lớn làm cho lệch lạc từ đầu.

2. Khuyến khích con "khôn lỏi", miễn sao có lợi

"Lần sau đi thi nhớ nhìn bài bạn bên cạnh nếu bí quá nha", "Con cứ nói dối cho khéo là được rồi, không ai biết đâu"..., những câu dặn dò như vậy đôi khi được cha mẹ nói ra với ý định "giúp con tồn tại trong xã hội đầy cạnh tranh".

Nhưng đằng sau những lời dạy kiểu này là một thứ thông điệp méo mó, rằng chỉ cần kết quả tốt, còn cách làm không quan trọng. Khi cha mẹ dạy con mẹo luồn lách, bao biện, che giấu... trẻ sẽ tin rằng đạo đức là thứ phụ, còn lợi ích mới là thứ đáng theo đuổi.

Nguy hiểm hơn, khi niềm tin vào đúng sai không còn được đặt lên hàng đầu, trẻ dễ trở thành người đánh mất giới hạn đạo đức vì những lợi ích nhỏ trong đời sống.

3. Không bao giờ xin lỗi con, kể cả khi mình sai

Nhiều cha mẹ có quan điểm "bố mẹ thì không bao giờ sai", hoặc "đã làm cha mẹ thì không cần xin lỗi con nít". Khi nổi nóng vô cớ, họ im lặng cho qua. Khi trừng phạt sai, họ cũng mặc nhiên coi như chuyện nhỏ.

Việc không dám xin lỗi, không nhận sai trước con thể hiện cái tôi lớn hơn tinh thần trách nhiệm chính là biểu hiện MQ thấp. Trẻ sống trong môi trường như vậy sẽ học theo cách trốn tránh lỗi lầm, không dám chịu trách nhiệm, hoặc tin rằng "mạnh hơn thì không cần đạo đức".

Trong khi đó, một lời xin lỗi chân thành từ cha mẹ có sức mạnh rất lớn. Nó dạy trẻ cách tôn trọng sự thật, biết đứng về phía điều đúng dù mình là người có lỗi.

Kết

Giáo dục đạo đức không phải là những bài giảng khô khan, mà bắt đầu từ cách người lớn sống và hành xử hằng ngày. Những cha mẹ có MQ cao thường không hoàn hảo, nhưng họ dũng cảm đối diện với sai lầm, tôn trọng sự công bằng, và luôn làm gương về việc sống tử tế. Ngược lại, nếu chỉ chăm chăm "dạy con nên người" mà chính bản thân chưa sống đúng, mọi nỗ lực giáo dục sẽ sớm phản tác dụng.