Nhiều cha mẹ vẫn nghĩ rằng “tính cách” của con là thứ trời cho. Có đứa nhẹ nhàng, điềm tĩnh, có đứa bướng bỉnh, dễ nóng nảy. Nhưng điều ít người để ý là chính cách người lớn phản ứng với cảm xúc của con mỗi ngày sẽ dần định hình nên khả năng kiểm soát và thấu hiểu cảm xúc - thứ gọi là EQ.

EQ là gì và tại sao trẻ cần nó? 

EQ hay trí tuệ cảm xúc là khả năng nhận diện, hiểu và điều chỉnh cảm xúc của chính mình cũng như của người khác. Trẻ có EQ tốt thường dễ hòa đồng, biết chia sẻ, kiểm soát cảm xúc, có khả năng đối mặt với khó khăn thay vì bùng nổ hay thu mình.

Theo các chuyên gia tâm lý giáo dục, giai đoạn vàng để phát triển EQ là từ 0-6 tuổi khi trẻ bắt đầu hình thành nhận thức về bản thân và mối quan hệ với thế giới xung quanh. Nhưng không giống IQ có thể rèn bằng học thuật, EQ được xây dựng chủ yếu qua những tương tác tình cảm giữa con và cha mẹ mỗi ngày.

Trẻ học cách yêu, giận, buồn… từ phản ứng mỗi ngày của cha mẹ

Một đứa trẻ 3 tuổi nằm lăn ra sàn vì không được ăn kẹo. Nếu người mẹ vội vàng quát “Im ngay!” hay “Có gì đâu mà khóc!”, điều con học được không phải là bình tĩnh, mà là chối bỏ cảm xúc. Lâu dần, trẻ có xu hướng kìm nén cảm xúc, đánh mất khả năng nhận biết mình đang cảm thấy gì điều này về sau có thể dẫn đến lo âu, hành vi bộc phát hoặc rối loạn điều chỉnh cảm xúc.

Ngược lại, khi cha mẹ kiên nhẫn thừa nhận cảm xúc con đang trải qua “Mẹ thấy con đang buồn vì không được ăn kẹo, đúng không?”, và hướng dẫn con gọi tên cảm xúc đó “Đây là cảm giác thất vọng. Mình sẽ cùng nhau vượt qua nhé”, trẻ học được rằng cảm xúc là điều tự nhiên, ai cũng có, và điều quan trọng là biết cách xử lý nó.

Những phản ứng kiểu này không cần phải dài dòng hay triết lý. Chúng chỉ cần sự hiện diện, kiên nhẫn và nhất quán đủ để con thấy rằng: cảm xúc của mình được thừa nhận, mình không sai vì khóc hay giận, và mình có thể học cách làm dịu những cảm xúc ấy.

Nuôi con có EQ không phải là mục tiêu ngắn hạn

Đó là hành trình lâu dài, đòi hỏi nhiều kiên nhẫn hơn là kỹ năng. Nhưng phần thưởng sau cùng là một đứa trẻ biết cảm thông, biết tự điều chỉnh, biết đối diện với chính mình những điều mà sách vở hay điểm số không thể mang lại.

Cha mẹ không cần lúc nào cũng phải dạy dỗ hay phân tích đúng sai cho con. Thay vào đó, hãy làm ba việc nhỏ nhưng có sức nặng lớn: 

- Công nhận cảm xúc của con thay vì gạt đi hay phủ nhận. 

- Giúp con gọi tên cảm xúc: Trẻ nhỏ thường chỉ biết “con không thích” nhưng không biết đó là buồn, tức giận, xấu hổ hay ghen tị. Cha mẹ càng giúp con gọi tên cảm xúc, con càng dễ kiểm soát và hiểu mình hơn.

- Và đặc biệt là làm gương bằng chính cách cha mẹ kiểm soát cảm xúc của mình mỗi ngày. Nếu người lớn suốt ngày cáu bẳn, nạt nộ, đòi hỏi con phải bình tĩnh là điều không thực tế. Con học được EQ từ việc nhìn thấy cha mẹ cư xử ra sao khi chính họ mệt, tức giận hay buồn bã.

EQ của con không nằm trong sách giáo khoa, không đến từ những bài học đạo đức, càng không thể ép buộc bằng lời dọa nạt. Nó lớn lên từ những lần cha mẹ bình tĩnh ôm con khi con bướng bỉnh, từ câu “Mẹ hiểu con đang tức giận” thay vì “Đừng cáu nữa!”, từ ánh mắt dịu dàng thay vì cái lắc đầu vội vã.

Trẻ con không cần cha mẹ hoàn hảo. Nhưng trẻ rất cần cha mẹ hiểu rằng cảm xúc của con cũng quan trọng như cảm xúc của người lớn. Và mỗi lần bạn chọn lắng nghe thay vì gạt đi, ôm con thay vì quát con là một lần bạn gieo mầm cho trái tim biết yêu thương, biết kiềm chế và biết thấu cảm trong con.